112. Nói về sống chết

Người thì cho sống là sướng, chết là khổ, như thế là phái mến đời. Người lại cho chết là sướng, sống là khổ, như thế là phái chán đời.

Cứ theo ý ta, thì ta tưởng ai tuy còn sống, thân thể khoẻ mạnh, mà chí khí suy đồi, thì sống cũng như chết; ai thân thể tuy chết, mà chíkhí vẫn còn ở tâm não tai mắt người ta, thì chết cũng như sống. Cho nên bậc quân tử đối với sự sống chết, không bằng ở phần xác có hay không, bằng ở phần hồn còn hay mất. Kẻ tiểu nhân thì không thể; đương lúc sống, mê muội về tài lợi, nhọc nhằn về bôn tẩu đến lục người ta thóa mạ, thì lại nói rằng:

“Đã sinh ra làm người, chẳng để được tiếng hay trăm đời, thì cũng để lại tiếng dở muôn năm. Than ôi! Kẻ nói như thế thì biết làm sao được cái lẽ sống chết!”

Lời bàn: 

Người ta tuy chia hai phần: xác thịt và linh hồn, nhưng hai phần thật có liên lạc với nhau là một, xác có khoẻ, hồn mới còn; hồn còn mạnh, xác mới có giá. Vậy ta không bảo khinh hẳn một bên nào, mà chỉ trọng một bên nào được. Nhưng bài này không chủ ý nói vềtâm lý hay vệ sinh. Bài này chỉ cốt nói rõ thế nào là sống, thế nào là chết mà thôi. Những kẻ sống không ai biết, chết chẳng ai hay thì tuy sống cũng là vô ích. Còn những bậc ích Quốc lợi Dân thì dẫu chết đi nữa nhưng thiên hạ vẫn còn nhớ đến, vẫn còn sùng bái, thì cũng kể như là còn sống. Ngoài ra còn hạng người đê mạt đi xú, thì nói mà làm chi! Nếu ở đời chẳng để tiếng hay lại được, thà không để tiếng gì nữa, còn hơn là để tiếng xấu, chỉ làm cái bia cho thế gian chê cười mà thôi.

( Source : Cổ học tinh hoa - Nguyễn Văn Ngọc - Trần Lê Nhân )

Mục lục