204. Cách cư xử ở đời

Cư xử với người mà góc gách, nghiêm ngặt quá là cái đại bệnh ở đời.

Bậc thánh hiền xử với người đời không có giây phút nào là rời bỏ được cách ôn hòa, trung hậu, nên mới có những câu:

Phiếm ái chúng, nghĩa là rộng yêu tất cả loài người;

Hòa nhi bất đồng, nghĩa là xử với người hòa hợp mà không a dua phe đảng;

Hòa nhi bất lưu, nghĩa là xử với người hòa nhã mà không đua theo quá trớn;

Quần nhi bất đảng, nghĩa là liên hợp với mọi người cho có nhân quần mà không vào bè kết đảng với ai cả;

Chu nhi bất tị, nghĩa là công bình mà chẳng thiên tư;

Từ tường khải dị, nghĩa là nhân đức, êm ái, vui vẻ, dễ dàng;

Ái nhân, nghĩa là yêu loài người;

Thân nhân, nghĩa là gần gụi dân và đi sát với dân, coi dân như anh em con cái;

Vạn vật nhất thể, nghĩa là coi muôn loài với mình như là một thể;

Thiên hạ nhất gia, trung quốc nhất nhân, nghĩa là coi cả thiên hạ như một nhà, coi cả nước như một người.

Nếu làm người cứ vò võ một mình, tính nết khe khắt, lạnh nhạt, chẳng thân với ai thì thật là một hạng chướng ngại cho xã hội. Dù cho người phương chính, tính nết độc lập, cũng không phải là hạng ứng dụng với đời, chẳng qua là người nhất tiết quyến giới mà thôi. 

Lã Khôn

GIẢI NGHĨA

Phương chính: góc gách ngay thẳng.

Nhất tiết quyến giới: chỉ khẳng khái giỏi được một bề, một mặt.

LỜI BÀN

Mùa xuân khí trời có đầm ấm ôn hòa thì muôn loài mới sinh tươi nảy nở và phồn thịnh được. Người đối với người cũng vậy, trong thì gia đình, ngoài thì xã hội, có “hòa khí” mới có thể sống chung với nhau mà an cư lạc nghiệp được. Ta dù có được là người tốt chăng nữa mà cứ một mực góc gách, nghiêm ngặt với người, thì người lấy làm khó chịu mà không thể nào thân với ta được. Không chịu được nhau, tất nhiên hay khích vắc nhau, thành cả đôi bên không được yên vui sung sướng, mà công việc ở giữa vì thế mà hỏng cả. Cho nên thánh hiền ở đời không bao giờ thế. Bao giờ cũng giữ được cái thái độ ôn hòa, không a dua, xu phụ ai, cũng không ghét ai để cho người đau đớn mà sinh biến. Những câu tác giả lược ra mà liệt vào bài đây thực là những vị thuốc rất hay để chữa cho người có tính khắt khe, quá thẳng với đời mà hay ghét đời, chán đời vậy.

( Source : Cổ học tinh hoa - Nguyễn Văn Ngọc - Trần Lê Nhân )

Mục lục