69. Thuật xem tướng

Nước Kinh có người xem tướng giỏi, nói câu nào trúng câu ấy. Trong nước xa gần đâu cũng biết tiếng.

Vua Trang Vương thấy thế, vời lại hỏi: "Nhà ngươi dùng thuật gì mà xem tướng giỏi như thế"?

Người xem tướng thưa rằng: "Thần không có thuật gì lạ cả. Thần chỉ xem bạn của người ta mà biết được người ta hay, hay dở. Như thần xem cho thường dân, mà thấy chơi với những bạn hiếu, đễ, thuần, cẩn biết giữ phép nước, thì thần đoán người dân ấy là người hay, thân tất một ngày một vẻ vang, nhà tất một ngày một thịnh vượng. 

- Như thần xem cho quan lại mà thấy chơi với những bạn thành, tín, có phẩm hạnh, thích điều phải thì thần đoán cho ông quan ấy là người tốt, làm quan tất mỗi ngày một cao thăng, giúp vua tất mỗi ngày một ích lợi. 

- Như thần xem cho vua chúa, mà thấy quan gần có lắm người hiền, quan xa có lắm người trung, lúc có lỗi, nhiều người can ngăn, thì thần đoán là ông vua giỏi, vua tất mỗi ngày một tôn trọng, nước tất mỗi ngày một trì yên, thiên hạ tất mỗi ngày một qui phục... Thần quả không có thuật gì lạ, chỉ xem người mà biết được người hay, hay dở".

Vua Trang Vương cho là phải. Bấy giờ kíp thu dùng những người tài giỏi, sau nước Sở thành cường thịnh nhất đời Chiến Quốc.

(Lã Thị Xuân Thu)

LỜI BÀN:

Ðại ý bài này cốt nói làm bạn với ai, thì rồi giống người ấy, làm bạn với người hay, thì thành hay, làm bạn với người dở, thì hóa dở, cũng như những câu phương ngôn của ta: "Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng", "ở bầu thì tròn, ở ống thì dài". Cái thuật xem tướng đây thực ám hợp với câu ngạn ngữ tây: "Dis-moi qui tu hantes, je te dirai qui tu es" nghĩa là: anh nói chơi với ai, thì tôi nói được anh là người thế nào. 

Bài này lại còn có ý chú trọng khuyên những người cầm vận mệnh một nước phải tín nhiệm hiền tài, để đồng công cộng tác và sửa đổi luôn luôn những quả ác cùng công việc sai lầm thì nội trị mới khá, ngoại giao mới hay được.

GIẢI NGHĨA:

Kinh: Cũng là tên nước Sở. Hiếu, đễ, thuần, cẩn: hiếu: ăn ở hết lòng với cha mẹ; đễ: kính thuận với bậc huynh trưởng; thuần: chân thật, tự nhiên; cẩn: chân chí không cẩu thả; thân: bản thân đối với nhà, với nước.

Cao thăng: Lên caọ

Quan gần: Quan tại triều, ở gần vuạ 

Quan xa: Quan ở các tỉnh xa kinh đô cùng ở chỗ biên thùy. 

Chiến Quốc: Thời đại cuối đời nhà Chu 425-249 trước Thiên Chúa, các nước hay đánh (chiến) nhaụ Có bảy nước mạnh là: Tần, Sở, Yên, Tề, Hán, Triệu, Ngụy.

( Source : Cổ học tinh hoa - Nguyễn Văn Ngọc - Trần Lê Nhân )

Mục lục