Đạo Đức Kinh - Thiên Thượng 01

 LÃO TỬ ĐẠO ĐỨC KINH

CHƯƠNG MỘT

 道可道、非常道。名可名、非常名無名天地之始有名萬物之母。故常無欲以觀其妙、常有欲以觀其徴。此兩者同出而異名。同謂之玄。玄之又玄、衆妙之門。

PINYIN

dào kě dào , fēicháng dào. míng kě míng , fēicháng míng wú míng tiāndì zhī shǐ yǒumíng wàn wù zhī mǔ. gùcháng wú yù yǐ guān qí miào , chángyǒu yù yǐ guān qí zhēng. Cǐ liǎng zhě tóng chū ér yì míng. Tong wèi zhī xuán. xuánzhīyòuxuán , zhòng miào zhī mén.

PHIÊN ÂM

Đạo khả đạo, phi thường đạo ; danh khả danh, phi thường danh. Vô, danh thiên địa chi thủy ; hữu, danh vạn vật chi mẫu.  Cố thường vô, dục dĩ quan kì diệu; thường hữu dục dĩ quán kì hiếu.  Thử lưỡng giả, đồng xuất nhi dị danh, đồng vị chi huyền.  Huyền chi hựu huyền, chúng diệu chi môn.

ANH NGỮ

The Way that can be followed is not the eternal Way
The Way that can be followed is not the eternal Way.
The name that can be named is not the eternal name.
The nameless is the origin of heaven and earth
While naming is the origin of the myriad things.
Therefore, always desireless, you see the mystery
Ever desiring, you see the manifestations.
These two are the same—
When they appear they are named differently.
This sameness is the mystery,
Mystery within mystery;
The door to all marvels.

-Translated by Charles Muller, Tōyō Gakuen University

DỊCH NGHĨA

Đạo mà có thể diễn tả được thì không phải là đạo vĩnh cửu bất biến; tên mà có thể đặt ra để gọi nó [đạo] thì không phải là tên vĩnh cửu bất biến.

“Không“, là gọi cái bản thủy của trời đất; “Có” là gọi mẹ sinh ra muôn vật.  Cho nên, tự thường đặt vào chỗ “không” là để xét cái thể vi diệu của nó [đạo]; tự thường đặt vào chỗ “Có” là để xét cái [dụng] vô biên của nó.

Hai cái đó [Không và Có] cũng từ đạo ra mà khác tên, đều là huyền diệu.  Huyền diệu rồi lại thêm huyền diệu, đó là cửa của mọi biến hóa kỳ diệu.

LỜI BÀN

Nguyễn Hiến Lê dịch và chú giải

Chương đầu này là một trong những chương quan trọng nhất mà lại làm cho ta chúng ta lúng túng nhất vì không biết chắc được Lão Tử muốn nói gì.  Lão Tử chỉ bảo: Đạo không thể diễn tả được, mà không nói rõ tại sao.  Đạo là “không”, siêu hình, là bản nguyên (hoặc tổng nguyên lý của vũ trụ), cái “thể” của nó cực kỳ huyền diệu; mà cái “dụng” của nó lại vô cùng (vì nó là MẸ của vạn vật), cho nên người thường chúng ta – một phần tử cực kỳ nhỏ bé của nó, đời sống lại cực kỳ ngắn ngủi – may lắm là thấy được vài quy luật của nó, vài cái “dụng” của nó chứ không sao hiểu nó được.  Lão Tử mở đầu Đạo Đức Kinh bằng 6 chữ như có ý báo trước cho ta rằng ông sẽ chỉ có thể gợi cho ta ít điều về đạo thôi, để cho ta suy nghĩ, tìm hiểu lấy bằng trực giác, chứ ông không chứng minh cái gì cả.  Chính ông, ông cũng không hiểu rõ về đạo, ngôn ngữ của ông không diễn tả nó được.  Tóm lại, đại ý chương này là: đạo vĩnh cửu bất biến, không thể giảng được, không thể tìm một tên thích hợp với nó được; cái thể của nó là “không”, huyền diệu vô cùng, mà cái dụng của nó là “hữu” lớn lao vô cùng.

Lê Hòa Phong diễn giải [trích nghiệm giải Đạo Đức Kinh - NXB Đồng Nai 2011]
Thời quân chủ.chuyên chế : “ Đạo”quân thần mang ý nghĩa cực đoan .(.quân xử thần tử…),” Đạo” phụ tử (phụ xử tử vong…) không thể còn mãi được. “Danh“(vua là chí tôn thiên tử )cũng không còn mãi được. “Vô” là kế hoạch hết sức công phu để tạo dựng trời đất. “Hữu” là sự gia công gom góp bảy thứ vật trong vũ trụ: đất, đá, kim loại, nước, dầu, không khí và lửa, được đặt để đúng nơi chốn và cho chúng vận hành mà hóa sinh ra vạn vật ( nên gọi là mẹ của vạn vật).
Cho nên, luôn muốn nghĩ ngợi suy tư “Vô vi” về đề tài nào đó mà có lợi cho nhân quần xã hội thì sẽ thấy được những điều kỳ diệu, luôn muốn trau luyện cách gia công “Hữu vi” thì sẽ thấy được sự khéo léo đẹp mắt. Nếu hai sự việc cùng được tiến hành sẽ sản xuất ra biết bao sản vật, đường lối, chủ trương đúng đắn thì xã hội càng văn minh, sung túc, thuận lợi và tiện nghi. Vì “Vô vi” (động não) là cánh cửa đi vào mọi sự sáng tạo ra lắm thứ huyền diệu.
Tóm lai: Sau khi phân tách ta thấy dường như có Hai Đạo khác nhau, nhưng kì thật nó chỉ là một: Như chiếc xe vận tải, khi dùng để chở hàng hóa thì nó giúp ta, còn khi nó chở chất nổ đi khủng bố thì có thể nó giết ta cũng nên.

TỪ NGỮ

玄之又玄

非常 【fēicháng】 adv. ①extraordinary; unusual; special ②very; extremely; highly

玄之又玄 【xuánzhīyòuxuán】 extremely mysterious and abstruse

天地 【tiāndì】 n. ①heaven and earth

KHÔNG

Từ buổi sơ huyền một khối không
Vật đen hổn độn cả trời không
Dù nhìn không có nhưng là có
Dẩu thấy chân không thiệt chẳng không
Thật tướng bản tâm không lại có
Xác thân sanh diệt có rồi không
Trân châu ngọc quý thường hằng có
Biết sớm tìm về ắt ngộ không

(Source : Hoasontrang)

Mục lục