Đạo Đức Kinh - Thiên Hạ 38

LÃO TỬ ĐẠO ĐỨC KINH

CHƯƠNG BA MƯƠI TÁM

上 德不德，是以有德﹔下德不失德，是以無德。上德無為而無以為﹔下德無為而有以為。上仁為之而無以為﹔上義為之而有以為。上禮為之而莫之應，則攘臂而扔之。 故失道而后德，失德而后仁，失仁而后義，失義而后禮。夫禮者，忠信之薄，而亂之首。前識者，道之華，而愚之始。是以大丈夫處其厚，不居其薄﹔居其實，不居 其華。故去彼取此。

PINYIN

shàng dé bù dé，shì yǐ yǒu dé﹔xià dé bù shī dé，shì yǐ wú dé。shàng dé wúwèi ér wú yǐwèi﹔xià dé wúwèi ér yǒu yǐwèi。shàng rén wèi zhī ér wú yǐwèi﹔shàng yìwèi zhī ér yǒu yǐwèi。shàng lǐ wèi zhī ér mo zhī yìng，zé ráng bì ér rēng zhī。gù shī dào érhòu dé，shī dé érhòu rén，shī rén érhòu yì，shī yì érhòu lǐ。fū lǐ zhě，zhōng xìn zhī bó，ér luàn zhī shǒu。qián shì zhě，dào zhī huá，ér yú zhī shǐ。shì yǐ dà zhàng fū chù qí hòu，bù jū qí bó﹔jū qíshí，bù jū qí huá。gùqù bǐ qū cǐ。

PHIÊN ÂM

Thượng đức bất đức, thị dĩ hữu đức; hạ đức bất thất đức, thị dĩ vô đức. Thượng đức vô vi nhi vô dĩ vi ﹔ hạ đức vô vi nhi hữu dĩ vi 。 thượng nhân vi chi nhi vô dĩ vi ﹔ thượng nghĩa vi chi nhi hữu dĩ vi 。 thượng lễ vi chi nhi mạc chi ứng ， tắc nhương tí nhi nhưng chi 。 cố thất đạo nhi hậu đức ， thất đức nhi hậu nhân ， thất nhân nhi hậu nghĩa ， thất nghĩa nhi hậu lễ 。 phu lễ giả ， trung tín chi bạc ， nhi loạn chi thủ 。 tiền thức giả ， đạo chi hoa ， nhi ngu chi thủy 。 thị dĩ đại trượng phu xử kì hậu ， bất cư kì bạc ﹔ cư kì thực ， bất cư kì hoa 。 cố khứ bỉ thủ thử 。

ANH NGỮ

The Superior
Superior power does not emphasize its power,
and thus is powerful.
Inferior power never forgets its power,
and thus is powerless.
Superior power never interferes nor has an ulterior motive.
Inferior power interferes and has an ulterior motive.
Superior humanity takes action but has no ulterior motive.
Superior morality takes action and has an ulterior motive.
Superior custom takes action, and finding no response,
stretches out arms to force it on them.

Therefore when the Way is lost, power arises.
When power is lost, humanity arises.
When humanity is lost, morality arises.
When morality is lost, custom arises.
Now custom is a superficial expression
of loyalty and faithfulness, and the beginning of disorder.
Foreknowledge is the flowering of the Way
and the beginning of folly.
Therefore the mature dwell in the depth, not in the thin,
in the fruit and not in the flowering.
They reject one and accept the other.

-Translated by Sanderson Beck, Terebess Asia Online

DỊCH NGHĨA

Người có đức cao thì [thuận theo tự nhiên] không có ý cầu đức, cho nên có đức; người có đức thấp thì có ý cầu đức, cho nên không có đức.
Người có đức cao thì vô vi [không làm] mà không có ý làm [nghĩa là không cố ý vội vì cứ thuận theo tự nhiên]; người có đức thấp cũng vô vi, mà có ý làm [nghĩa là cố ý vô vi].
Người có đức nhân cao thì [do lòng thành mà] làm điều nhân, chứ không có ý làm [không nhắm một mục đích gì]; người có lòng nghĩa cao thì làm điều nghĩa mà có ý làm [vì so sánh điều nên làm - điều nghĩa - với điều không nên làm]; người có đức lễ cao thì giữ lễ nghi, và nếu không được đáp lại thì đưa cánh tay ra kéo người ta bắt phải giữ lễ nghi như mình. Cho nên đạo mất rồi sau mới có đức (đức ở đây hiểu theo nghĩa nguyên lý của mỗi vật), đức mất rồi sau mới có nhân, nhân mất rồi sau mới có nghĩa, nghĩa mất rồi sau mới có lễ. Lễ là biểu hiện sự suy vi của sự trung hậu thành tín, là đầu mối của sự hỗn loạn. Dùng trí tuệ để tính toán trước, thì [mất cái chất phác] chỉ là cái lòe loẹt [cái hoa] của đạo, mà là nguồn gốc của ngu muội. Cho nên bậc đại trượng phu [người hiểu đạo] giữ trung hậu thành tín mà không trọng lễ nghi, giữ đạo mà không dùng trí xảo, bỏ cái này mà giữ cái kia.

LỜI BÀN

Câu đầu có người dịch là: đức mà cao là không có đức, bởi vậy mới có đức. Chữ đức thứ nhất và thứ ba là đức hiểu theo Lão tử; còn chữ đức thứ nhì hiểu theo Nho gia, trỏ nhân, nghĩa, lễ.
Câu thứ hai, có sách chép là: “Thượng đức vô vi nhi vô bất vi; hạ đức vi chi nhi hữu bất vi”: người có đức cao thì không làm mà không gì không làm; người có đức thấp thì làm mà kết quả là có nhiều điều làm không được.
Đoạn cuối, hai chữ “tiền thức” có người hiểu là bậc tiên tri, tiên giác.
Chương này quan trọng, nói về sự suy vi của đạo đức tới chính sách hữu vi, dùng trí xảo. Lão tử chê chủ trương trọng nhân, nghĩa, lễ, trí của Khổng giáo. Nếu ông được thấy bọn pháp gia thì chắc ông còn chê hơn nữa và sau “thất nghĩa nhi hậu lễ” tất đã thêm: “thất lễ nhi hậu pháp”.

Nguyễn Hiến Lê dịch và chú giải

TỪ NGỮ

vô vi 无为【wúwéi】 thuận theo tự nhiên, letting things taking their own course (a Taoist concept of human conduct); inaction; inactivity.
dĩ vi 以为【yǐwéi】 think ; believe; consider.
nhi hậu 而后【érhòu】 after that; then.
đại trượng phu 大丈夫【dàzhàngfu】 true man; real man; man.
kì thực 其实【qíshí】 actually; in fact; as a matter of fact.
cố khứ 故去【gùqù】 die; pass away.
 (Source : Hoasontrang)

Mục lục