Đạo Đức Kinh - Thiên Thượng 03

LÃO TỬ ĐẠO ĐỨC KINH

CHƯƠNG BA

不尚賢，使民不爭﹔不貴難得之貨，使民不為盜﹔不見可欲，使民心不亂。是以聖人之治，虛其心，實其腹﹔弱其志，強其骨。常使民無知無欲。使夫智者不敢為也，為無為，則無不治。

PINYIN

bù shàng xián，shǐ mín bù zhēng﹔bù guì nándé zhī huo，shǐ mín bù wèi dào﹔bùjiàn kě yù，shǐ mínxīn bù luàn。shì yǐ shèngrén zhī zhì，xū qí xīn，shí qí fù﹔ruo qí zhì，qiáng qí gǔ。cháng shǐ mín wúzhī wú yù。shǐ fū zhì zhě bù gǎn wèi yě，wèi wú wèi，zé wú bù zhì。

PHIÊN ÂM

Bất thượng hiền, sử dân bất tranh ﹔bất quý nan đắc chi hoá, sử dân bất vi đạo ﹔bất kiến khả dục , sử dân tâm bất loạn.  Thị dĩ thánh nhân chi trị , hư kì tâm , thực kì phúc ﹔nhược kì chí , cường kì cốt .  Thường sử dân vô tri vô dục , sử phù trí giả bất cảm vi giả, vi vô vi ,tắc vô bất trị.

ANH NGỮ

If you do not adulate the worthy…
If you do not value rare treasures, you will stop others from stealing.
If people do not see desirables, they will not be agitated.
Therefore, when the sage governs,
He clears peoples minds,
Fills their bellies,
Weakens their ambition and
Strengthens their bones.
If the people are kept without cleverness and desire
It will make the intellectuals not dare to meddle.
Acting without contrivance, there is no lack of manageability.

-Translated by Charles Muller, Tōyō Gakuen University

DỊCH NGHĨA

Không trọng người hiền để cho dân không tranh.  Không quý của hiếm để cho dân không trộm cướp, không phô bày cái gì gợi lòng ham muốn, để cho lòng dân không loạn.  Cho nên, chính trị của thánh nhân là làm cho dân: lòng thì hư tĩnh, bụng thì no, tâm chí thì yếu [không ham muốn, không tranh giành], xương cốt thì mạnh.  Khiến cho dân không biết, không muốn, mà bọn trí xảo không dám hành động.  Theo chính sách “vô vi” thì mọi việc đều trị.

LỜI BÀN

Nguyễn Hiến Lê dịch và chú giải

Chương này ý nghĩa thật rõ.  Lão Tử cho lòng ham muốn danh lợi là đầu mối của loạn.  Nho, Mặc đều trọng hiền (Luận ngữ, thiên Tử Lộ, khuyên “đề cử  hiền tài” ; Lễ ký, thiên Lễ vận chủ trương “tuyển hiền dữ năng”; còn Mặc Tử thì có thiên Thượng hiền), khiến cho dân thèm khát danh lợi, dùng trí xảo để tranh nhau danh lợi.  Ông chê lối trị dân đó, bảo bậc thánh nhân (thánh nhân theo quan niệm của ông, chứ không phải hạng thánh nhân theo quan niệm Khổng Mặc) chỉ cần lo cho dân đủ ăn, khỏe mạnh, thuần phác (vô tri) không ham muốn gì cả (vô dục), như vậy là vô vi mà nước sẽ trị.

 Lê Hòa Phong diễn giải [trích nghiệm giải Đạo Đức Kinh - NXB Đồng Nai 2011]

Hiền tài là nguyên khí quốc gia mà không tôn trọng sao? Xin thưa: Thời của Lão Tử là thời chiến tranh khốc liệt nhất của Trung Quốc (thời Xuân Thu sang thời Chiến quốc kéo dài trên 500 năm). Văn thì mưu lược còn Võ thì gan lì, tàn bạo giỏi võ nghệ chỉ để phục vụ cho chiến tranh xâm lược. Như Lưu Bang cam phận ở Tây Thục hòa cùng Hạng Vũ, nhưng khi thu nạp được Hàn Tín thì khởi cuộc đao binh, tiến đánh Hạng Vũ, chiếm lấy nước Sở. Vả lại khi Hàn Tín lúc trai trẻ không hề muốn làm ruộng hay làm thợ để sinh sống mà chỉ nghĩ đến cách bày binh bố trận nên Tín nghèo không đủ cơm mà ăn, phải nhờ cơm của bà già làm nghề giặt lụa. Đến khi thắng Sở, Hàn Tín được cắt đất phong làm vua nước Tề (Tề Vương,) dân chúng thời ấy luôn mơ ước thèm khát luôn không lo làm nông, làm công mà cứ hun chí lập công bằng cách biến thành hiền tài để vua chúa trọng dụng. “Yếu cái chí” là như vậy. Vì thời ấy đất nước nghèo một phần cũng là do thiếu người sản xuất. Lòng luôn ao ước mong tưởng chuyện lên rừng xuống biển tìm báu vật hay thuốc trường sinh ,học binh thư hay luyện võ nghệ để rạng rỡ tông môn, làm giàu không bằng cách lao động, mà chỉ dùng trí khôn của họ lừa gạt kẻ khác. Nếu người cầm quyền biết nghĩ ngợi “Vô vi” tìm ra những phương cách theo đường lối của Đạo là thương dân, lo lắng cho cuộc sống của nhân dân thì không gì mà không yên . Nếu dân biết sống đủ, biết rèn cái tâm bình thản thì sẽ không có chuyện xấu nào nảy sinh.

Lão Tử thấy rõ con đường dẫn đến những tranh đoạt của con người từ vua đến quan luôn cả dân là muốn tìm danh vị bằng cách dùng vũ lực và bằng mưu trí, vì vua tôn quý hiền tài, khiến nhân dân luôn lo học võ nghệ và trau giồi trí xảo. Lão Tử muốn mọi người, nhất là kẻ trí phải biết cách hướng đến một sự ổn định trong tâm, làm cho đất nước được an trị trên sự yêu thương và bình đẵng.

(Source : Hoasontrang)

Mục lục