Thiên Thứ Chín - Hành Quân

Tôn Tử viết : 

- Khi hành quân và dựng trại ở những dạng địa hình khác nhau, khi phán đoán tình hình quân địch, phải chú ý : ở vùng núi, phải dựa vào vùng sơn cốc có nước và cỏ, hạ trại tại chỗ cao, hướng về ánh sáng. Nếu địch chiếm được chỗ cao thì không đánh lên. Khi vượt sông, nên hạ trại xa bờ. Nếu địch vượt sông đánh ta, ta không nên giao chiến với địch ở dưới sông, chờ địch sang sông được phân nửa mới đánh thì được lợi. Nếu muốn quyết chiến với địch, nên bày trận sát bờ sông. Hạ trại bên bờ sông cũng phải chiếm chỗ cao, đón ánh sáng, không được theo hướng ngược dòng sông công địch. Nếu gặp vùng đầm lầy nước mặn, phải ở gần nơi có nước và cỏ, lưng dựa vào lùm cây. Nếu gặp vùng đồng bằng, phải chiếm nơi rộng rãi, bên phải có gò cao, phía trước mặt thấp, phía sau lưng cao. Nhờ lợi thế của 4 cách xử trí đó mà Hoàng Đế đã thắng 4 vị vua khác. 

- Phàm hạ trại nên ở nơi cao ráo tránh ẩm thấp, ở nơi sáng tránh chỗ tối tăm, ở nơi gần cỏ và nước có đường vận chuyển quân nhu tiện lợi, tướng sĩ không bị nhiễm bệnh, đó là đảm bảo cho chiến thắng. Hành quân ở vùng nhiều gò đống, đê điều, tất phải chiếm phần cao ráo sáng sủa, chủ yếu dựa vào phía bên phải. Cái lợi của cách dùng binh này là được lợi thế địa hình hỗ trợ. 

- Phần thượng lưu mưa lớn tất nước sông sẽ dâng lên, nhất định không được vượt sông, phải chờ khi nước rút. 

- Hành quân qua những vùng như “Thiên giản” là khe suối hiểm trở, “Thiên tỉnh” là nơi vách cao vây bộc, “Thiên lao” là nơi 3 mặt bị vây vào dễ ra khó, “Thiên hãm” là nơi đất thấp lầy lội khó vận động, “Thiên khích” là nơi hẻm núi khe hở. Khi gặp 5 loại địa hình đó tất phải gấp rút chuyển đi, không nên đến gần, để cho địch ở gần nơi đó, ta nên hướng mặt về phía địa hình ấy mà cho địch xoay lưng vào đó. 

- Hành quân qua những nơi mà hai bên sườn có nhiều chỗ hiểm trở, ao hồ đầm lầy, lau sậy um tùm, cây cối rậm rạp tất phải thận trọng dò xét vì đó là những nơi địch dễ có thể mai phục. 

- Địch đã đến gần mà vẫn yên tĩnh là chúng đã chiếm được địa hình hiểm yếu thuận lợi. Địch ở xa mà đến khiêu chiến là chúng muốn dẫn dụ ta tiến lên. Địch đóng quân ở nơi bằng phẳng là đã chiếm được địa hình lợi thế. Cây cối rung động là địch đang lặng lẽ tiến gần. Trong cỏ có nhiều chướng ngại vật là địch cố ý bày nghi trận, chim xáo xác bay lên là bên dưới có phục binh. Thú kinh hãi bỏ chạy là địch kéo quân đến đánh úp. Bụi bốc cao mà nhọn là chiến xa địch tới, bụi bay thấp mà tản rộng là địch kéo bộ binh đến. Bụi bay tản mác là địch chia quân đi kiếm củi. Bụi bay ít mà lúc có lúc không là địch đang dựng trại. Sứ giả nói năng khiêm nhượng mà địch lại tăng cường là đang chuẩn bị tiến công. Sứ giả nói cứng lại giả tiến lên là địch đang chuẩn bị lui. Chiến xa hạng nhẹ chạy ra hai bên sườn là địch đang bày thế trận. Địch chưa thua đã vội cầu hòa là đang có âm mưu. Địch gấp bày trận là đã định kỳ hạn tấn công. Địch nửa tiến nửa lui là đang muốn dụ ta. Quân lính chống binh khí làm thế đứng dựa vào là đang … đói bụng. Quân địch đi lấy nước mà uống trước mới đem về là địch đang khát. Địch thấy lợi mà không tiến lên tranh đoạt là đang mệt mỏi. Chim chóc đậu trên doanh trại địch là trại đang bỏ trống.

Đang đem địch hốt hoảng gọi nhau là biểu hiện hoảng sợ. Quân lính trong trại nhiễu loạn là tướng địch không có uy nghiêm. Cờ xí ngả nghiêng là đội ngũ địch đã rối loạn. Quan quân dễ nổi nóng là toàn quân đã mệt mỏi. Dùng cả lương thực cho ngựa ăn, giết ngựa lấy thịt, thu dọn dụng cụ nấu ăn, lính không về trại là địch đã khốn cùng, liều chết phá vòng vây. Quân lính thì thầm bàn tán là tướng địch không được lòng quân. Liên tiếp khao thưởng quân sĩ là địch không có biện pháp hành động, liên tiếp trừng phạt hạ cấp là quân địch đang quẫn bách. Thoạt đầu hung hãn, sau lại sợ sệt cấp dưới là tướng địch quá dốt, trí lực quá kém. Phái sứ đến tặng quà (hối lộ) và nói năng mềm mỏng là địch muốn đình chiến. Địch giận dữ kéo quân bày trận đối diện với quân ta mà đã lâu lại không tiến không lui thì ta nên cẩn trọng xem xét vì sợ địch đang có mưu kế. 

- Đánh trận không cốt lấy quân đông, không nên khinh địch tiến liều mà phải tập trung lực lượng, phán đoán tình hình, tranh thủ sự tín nhiệm và ủng hộ của hạ cấp là được. Kẻ không biết nhìn xa trông rộng lại khinh địch ắt hẳn bị địch bắt. 

- Chưa có ân đức đã vội ra uy trừng phạt thì quân sĩ không phục. Quân sĩ không phục thì khó có thể sai khiến được. Đã có ân đức với quân sĩ mà không áp dụng kỷ luật quân pháp thì cũng không thể sai khiến được họ. Vì thế mà phải mềm mỏng, độ lượng để quân sĩ đồng lòng, dùng quân pháp nghiêm minh để quân sĩ nhất nhất tề chỉnh thì mới có thể khiến quân sĩ kinh sợ và phục tùng. Uy lệnh có nghiêm thì quân sĩ mới quen phục tùng. Thời bình mà mệnh lệnh được nghiêm chỉnh chấp hành thì đó là tướng đã phục được lòng quân, trên dưới đều được hòa thuận hợp nhất.

IX. The Army on the March 

1. Sun Tzu said: We come now to the question of encamping the army, and observing signs of the enemy. Pass quickly over mountains, and keep in the neighborhood of valleys. 

2. Camp in high places, facing the sun. Do not climb heights in order to fight. So much for mountain warfare. 

3. After crossing a river, you should get far away from it. 

4. When an invading force crosses a river in its onward march, do not advance to meet it in mid-stream. It will be best to let half the army get across, and then deliver your attack. 

5. If you are anxious to fight, you should not go to meet the invader near a river which he has to cross. 

6. Moor your craft higher up than the enemy, and facing the sun. Do not move up-stream to meet the enemy. So much for river warfare. 

7. In crossing salt-marshes, your sole concern should be to get over them quickly, without any delay. 

8. If forced to fight in a salt-marsh, you should have water and grass near you, and get your back to a clump of trees. So much for operations in salt-marches. 

9. In dry, level country, take up an easily accessible position with rising ground to your right and on your rear, so that the danger may be in front, and safety lie behind. So much for campaigning in flat country. 

10. These are the four useful branches of military knowledge which enabled the Yellow Emperor to vanquish four several sovereigns. 

11. All armies prefer high ground to low and sunny places to dark. 

12. If you are careful of your men, and camp on hard ground, the army will be free from disease of every kind, and this will spell victory. 

13. When you come to a hill or a bank, occupy the sunny side, with the slope on your right rear. Thus you will at once act for the benefit of your soldiers and utilize the natural advantages of theground. 

14. When, in consequence of heavy rains up-country, a river which you wish to ford is swollen and flecked with foam, you must wait until it subsides. 

15. Country in which there are precipitous cliffs with torrents running between, deep natural hollows, confined places, tangled thickets, quagmires and crevasses, should be left with all possible speed and not approached. 

16. While we keep away from such places, we should get the enemy to approach them; while we face them, we should let the enemy have them on his rear. 

17. If in the neighborhood of your camp there should be any hilly country, ponds surrounded by aquatic grass, hollow basins filled with reeds, or woods with thick undergrowth, they must be carefully routed out and searched; for these are places where men in ambush or insidious spies are likely to be lurking. 

18. When the enemy is close at hand and remains quiet, he is relying on the natural strength of his position. 

19. When he keeps aloof and tries to provoke a battle, he is anxious for the other side to advance. 

20. If his place of encampment is easy of access, he is tendering a bait. 

21. Movement amongst the trees of a forest shows that the enemy is advancing. The appearance of a number of screens in the midst of thick grass means that the enemy wants to make ussuspicious. 

22. The rising of birds in their flight is the sign of an ambuscade. Startled beasts indicate that a sudden attack is coming. 

23. When there is dust rising in a high column, it is the sign of chariots advancing; when the dust is low, but spread over a wide area, it betokens the approach of infantry. When it branches out in different directions, it shows that parties have been sent to collect firewood. A few clouds of dust moving to and fro signify that the army is encamping. 

24. Humble words and increased preparations are signs that the enemy is about to advance. Violent language and driving forward as if to the attack are signs that he will retreat. 

25. When the light chariots come out first and take up a position on the wings, it is a sign that the enemy is forming for battle. 

26. Peace proposals unaccompanied by a sworn covenant indicate a plot. 

27. When there is much running about and the soldiers fall into rank, it means that the critical moment has come. 

28. When some are seen advancing and some retreating, it is a lure. 

29. When the soldiers stand leaning on their spears, they are faint from want of food. 

30. If those who are sent to draw water begin by drinking themselves, the army is suffering from thirst. 

31. If the enemy sees an advantage to be gained and makes no effort to secure it, the soldiers are exhausted. 

32. If birds gather on any spot, it is unoccupied. Clamor by night betokens nervousness. 

33. If there is disturbance in the camp, the general's authority is weak. If the banners and flags are shifted about, sedition is afoot. If the officers are angry, it means that the men are weary. 

34. When an army feeds its horses with grain and kills its cattle for food, and when the men do not hang their cooking-pots over the camp-fires, showing that they will not return to their tents, you may know that they are determined to fight to the death. 

35. The sight of men whispering together in small knots or speaking in subdued tones points to disaffection amongst the rank and file. 

36. Too frequent rewards signify that the enemy is at the end of his resources; too many punishments betray a condition of dire distress. 

37. To begin by bluster, but afterwards to take fright at the enemy's numbers, shows a supreme lack of intelligence. 

38. When envoys are sent with compliments in their mouths, it is a sign that the enemy wishes for a truce. 

39. If the enemy's troops march up angrily and remain facing ours for a long time without either joining battle or taking themselves off again, the situation is one that demands great vigilance andcircumspection. 

40. If our troops are no more in number than the enemy, that is amply sufficient; it only means that no direct attack can be made. What we can do is simply to concentrate all our available strength, keep a close watch on the enemy, and obtain reinforcements. 

41. He who exercises no forethought but makes light of his opponents is sure to be captured by them. 

42. If soldiers are punished before they have grown attached to you, they will not prove submissive; and, unless submissive, then will be practically useless. If, when the soldiers have become attached to you, punishments are not enforced, they will still be unless. 

43. Therefore soldiers must be treated in the first instance with humanity, but kept under control by means of iron discipline. This is a certain road to victory. 

44. If in training soldiers commands are habitually enforced, the army will be well-disciplined; if not, its discipline will be bad. 

45. If a general shows confidence in his men but always insists on his orders being obeyed, the gain will be mutual.

09《孫子兵法》行軍篇第九　　　　　　　　　　　　　　　　行軍篇
孫子曰：凡處軍、相敵，絕山依谷，視生處高，戰隆無登，此處山之
軍也。絕水必遠水﹔客絕水而來，勿迎之於水內，令半濟而擊之，利
﹔欲戰者，無附於水而迎客﹔視生處高，無迎水流，此處水上之軍也
。絕斥澤，惟亟去無留﹔若交軍於斥澤之中，必依水草，而背眾樹，
此處斥澤之軍也。平陸處易，而右背高，前死後生，此處平陸之軍也
。凡此四軍之利，黃帝之所以勝四帝也。

凡軍好高而惡下，貴陽而賤陰，養生而處實，軍無百疾，是謂必勝。
丘陵堤防，必處其陽，而右背之。此兵之利，地之助也。

上雨，水沫至，欲涉者，待其定也。

凡地有絕澗、天井、天牢、天羅、天陷、天隙，必亟去之，勿近也。
吾遠之，敵近之﹔吾迎之，敵背之。

軍旁有險阻、潢井、葭葦、林木、蘙薈者，必謹慎復索之，此伏奸之
所處也。

敵近而靜者，恃其險也﹔遠而挑戰者，欲人之進也﹔其所居易者，利
也。

眾樹動者，來也﹔眾草多障者，疑也﹔鳥起者，伏也﹔獸駭者，覆也
﹔塵高而銳者，車來也﹔卑而廣者，徒來也﹔散而條達者，樵採也﹔
少而往來者，營軍也。

辭卑而備者，進也﹔辭強而進驅者，退也﹔輕車先出其側者，陣也﹔
無約而請和者，謀也﹔奔走而陳兵者，期也﹔半進半退者，誘也。

杖而立者，飢也﹔汲而先飲者，渴也﹔見利而不進者，勞也﹔鳥集者
，虛也﹔夜呼者，恐也﹔軍擾者，將不重也﹔旌旗動者，亂也﹔吏怒
者，倦也﹔粟馬肉食，軍無懸缶而不返其舍者，窮寇也﹔諄諄翕翕，
徐與人言者，失眾也﹔數賞者，窘也﹔數罰者，困也﹔先暴而後畏其
眾者，不精之至也﹔來委謝者，欲休息也。兵怒而相迎，久而不合，
又不相去，必謹察之。

兵非貴益多也，惟無武進，足以並力、料敵、取人而已。夫惟無慮而
易敵者，必擒於人。

卒未親附而罰之，則不服，不服則難用也。卒已親附而罰不行，則不
可用也。故令之以文，齊之以武，是謂必取。令素行以教其民，則民
服﹔令素不行以教其民，則民不服。令素行者，與眾相得也。

Mục lục